Şahla Aqilin söhbəti

Şahla Aqilin söhbəti

(nağıl-poema)

Keçmiş zamanlarda bir  şah yaşarmış,

Onun var-dövləti aşıb-daşarmış.

İstəyən kimsəyə yoxdu, deməzmiş,

Varını onlardan əsirgəməzmiş.

Pəhləvan cüssəli, bir qurd ürəkli,

Bir pələng biləkli, enli kürəkli.

O addım atanda yer tərpənərmiş,

Hər yerdə ,həmişə nər oğlu, nərmiş.

Kimsə inciməzmiş, küsməzmiş ondan,

Hamıya simsarmış, hamıya həyanmış

Getdiyi qapıda qan bağlanarmış.

Qaranlıq evlərdə çıraq yanarmış

Allah bəxş etmişdi varı, dövləti,

Özü qazanmışdı  xətir, hörməti

Bir könül sındırmaz, qəlbə toxunmaz,

Başqası tək az qazanıb çox unmaz.

Dağlardan süzülən nurdu, işıqdı,

Məclis-mərəkəyə bir yaraşıqdı

Qurub yaratmağa eşqi tükənməz

Zəhmətdən od alıb alovu sönməz.

Bilir dostun yerin, düşmənin yerin

 İstiyə istiymiş, sərinə sərin

Yöndəmsiz danışmaz, mənasız gülməz

Kin-qüdrət bilməz , ədavət bilməz.

Hamıya arxadı, dağdı, dayaqdı,

Nahaqqa heç vədə deməzmiş-haqdı

Əhali həmişə xeyirdə, şərdə,

Dualar edərmiş şaha hər yerdə:

-“ Şahın bəxt ulduzu qoy parlaq olsun,

İşi avand olsun, canı sağ olsun.

Ad-san qazanmışdı adil şah burda,

Heç vaxt tapşırmazdı qoyunu qurda.

Aydan arıymış, sulardan duru,

Oduna yanmazmış nə yaş, nə quru.

Əyrilik olmazmış əlində onun,

Yalan yurd salmazmış dilində onun.

Ağsaqqal yolunu müdam saxlarmış

Bütün ailələri özü yoxlarmış.

Qoymazmış arada söz-söhbət ola,

Qıymazmış kimsəyə əziyyət ola.

Hamı bilirmiş ki ,şah olan yerdə

Kimsə düşə bilməz bir çətin dərdə...

Bir gün eşitdik ki, şah, gözəl insan

Düşüb bir naşının  toruna asan.

Əlli üz görənlə aran, dağ gəzir

Çeşməni bəyənmir, buz bulaq gəzir

Şahın əməlindən el zara gəldi,

Aqillər yığışıb qərara gəldi.

Məsləhət oldu ki, bir sözü keçən

Şahı xilas etsin afat yelindən

Aqil çox düşündü götür-qoy etdi,

Könlümün evində hay-haray etdi:

-Timsahla bir yerdə suda üzən kəs,

Canını timsahdan qurtara bilməz.

Şirin mağarası təhlükəlidir.

Ora girən adam bilki dəlidir.

İlan zəhərini cana yeritsən,

Ilanı taqsırkar hesab etmə sən.

Pələngə çeviklik gəl öyrətmə sən,

Çevik yaranıbdır pələng əzəldən.

Ahu yaxınlaşsairişən şirə

Ahunun boğazı keçər şəmşirə.

Əyrilər dolaşar  düyünlənər də

Düz düzə dolaşmaz inan heç yerdə.

Bir uyğun gün seçdi o aqil  insan,

İçində həm qorxu, həm də ki inam

Qəzəb qılıncını qoydu qınına,

Ümidlə yollandı şahın yanına.

Qəlbində söylədi; pənah Allaha,

Ədəblə, ərkanlə baş əydi şaha:

-Şahın bəxt ulduzu qoy parlaq olsun,

İşi avand olsun, canı sağ olsun.

İnamla gəlmişəm ziyarətinə,

Şahım qoymaz məni düşəm çətinə

Xəyanət olmasa yaxından ,yardan

Kimsə bata bilməz şaha kənardan.

Şah dedi: könlündən keçəni danış,

Arzun, niyyətinlə mən olum tanış.

Dedi: söylə mənə qəlbindəkini,

Dedi: -çıxart şahım,qəlbindən kini.

Dedi: neyləmişəm, de suçum nədi,

Dedi: -bütün işlər əməlindədi.

Fələkdən aldığım yara dərindi

Mən mətləb üstüylə gəlirəm indi

Şahım ,sözlərimə yaxşı qulaq as,

Sənə dediklərim faydasız olmaz.

-Dedi: nə mətləbdir əlçatmaz olan

Dedi: xeyrinədir ,dediyim, inan.

Böyük bir ölkənin qarantısan sən

Sənin qayğın ilə gül açar Vətən.

Şahım, əməlindən el olb agah,

Belə haqsızlığı götürməz Allah.

Gəl bizə güldürmə dostu, düşməni,

Gəldim hüzuruna sevindir məni

Çalış qınaqlardanbiz azad olaq

Ürəkdən sevinək, qəlbdən şad olaq.

Qəzəb qılıncını şah qoydu qına,

Bütün diqqətini yönəlti ona.

-Şahım, fikirləş ki, hələ oyaqsan

Əbədi yuxudan qalxmayacaqsan!

Alçaq adamlardan üz döndər, əl çək,

Mərdlərin yolunda bacar cəfa çək

Doğmalar yolunda qan töksən əgər

Belə qan halaldı,tökməyə dəyər

Quyudan su çəksən yenidən dolar,

Cürdəkdən su içsən cürdək boşalar.

Özündən cavana meyl etsən əgər

Hamı sənə gülər, ağılsız deyər.

Balaca səhv etsən cibin boşalar,

Həyatı duymayan başı boş olar.

Yolunu azarmı düz yolla gedən

Olmaz şöhrət güdən,olmaz şan güdən

Içib məst olmusan eşqin meyindən

Kələfin ucunu itirmisən  sən

Uysa  əyyaşlıqa əkər hökmuran,

Quldurlar yurudunu qoyallar viran

Kimə uyduğumu bilirsənmi sən

Səni bağışlamaz anamız Vətən

Ayağı sürüşkən olan bir qadın

Həmişə batırıb kişinin  adın

Dualı dilində min hiylə,kələk

Batildə iblisdi,zahirdə mələk

Gedib zinalıqda arım,ismətin

Səndən uzaq gəzir indi qismətin

Kəbin kəsilməyib,hanı bəs higah

Sizə yaraşarmı,belə əməl şah

Nigahsız kəbinsiz zinalıq olar

Bizim adətimiz qanunumuz var

Zinalıq insanı hörmətdən salar,

Uluların goru od tutub yanar

Dürdən qiymətliydi bir vaxt hər sözün

Necoldu  evləri isidən közün

Kişidə atarmı namusu arı,

Olmaz namusuzun namuslu yarı

Bir xoruz girərsə özgə bir hinə

Xoruzluq edəmməz öz fərəsinə

Dağlardı daşlardı könlünə həmdəm,

Onun xəyallından keçsə də, nə qəm,

Təkədən dələmə tutammaz çoban

Bir donuz qızanda istər on qaban

Göstər bacıları barmaqla göstər

Birində namusdan qalmayıb əsər

Niyə xırdalandın niyə alçaldın

Əlli üz görəni qoynuma aldın

Yeyir qaz kababı əmlik kababı

Yadların yanında içir şərabı

Xaç pərəs deilik müsəlmanıq biz

Bizim öz dinimiz peyğəmbərimiz

Haqq meyi bizlərə buyurub haram

O,içir məst olur hər səhər axşam

Sən də ona ləzzət alırsan

Ellərin gözündə ucuzlaşırsan

Yadalar bədənini sökür qurd kimi

Dər olmaz həyatda belə dərd kimi

Dönüb hansı dinə,hansı məsəbə

Günahda boğulur eyləmir tövbə

Otur,papağını qoy qabağına

Sərt kükəklər əsir könül bağına

Hər gün orda-burda yatmaqdan usan

Çalış günahını əməlli yu sən

Açıq de məqsədin məramın nədir

Əhli-əyyalına şah biganədir

Mərfətdən kasaddı sevdiyin zövcə

Gövhər mücrüsünü kim açır gecə?

Bostançı bostanda olmasa əgər

Yolçular bostanı talan eyləyər

Bu gədər xəcalət bəs deyil sənə

Qulluq eyləyirsən də,hansı dinə

Zarafat sanma sən elin sözünü

Uz görən qadından gözlə özünü.

Özündə bilmirsən şah,nə edirsən

Hələ çox həvəslə duza gedirsən

Duzdan qayıdanda gec olacaqdı

Caduya -pitiyə öyrənib əli

Ilanı yuvadan çıxardar dili

Min şeytan fitnəsi oynar gözündə

Hiylədən göz yaşı qaynar gözündə

Hiyləgər tulküyə nə lazım kələk

Qurdun qurdluqunu biləsən gərək

Doymur mirvaridən inci qaş daşdan

Fahişə alıbdı ağlını başdan

Küçə qadınıydı indi xanımdı

-Deyir bu məhəbbət din-imanımdı

Hər gün fitnəylə girir min dona

Səndə bağlanmısan sidq ilə ona

Işildaquş kimi çəkir özünə

Bir kimsə isinməz onun közünə

Ürəyi daşdandır üz görənlərin

Bədəni iylənər çürüyənlərin

Ömür gün keçəndə qocalır insan

Namusla qeyrətlə ucalır insan

Istər küs sözümnən, itərsə qına

Məhəbbət qılıncı çəkilib qına

Eşqin ox qabından ox tükənibdi

Eşgin göylərindən eşgin enibdi

Bir kişi uyarsa  pozqun qadına

Yaxşı söz deməzlər onun adına

Onun namusunu it yesə əyər

Itin qabağına atmağa deyər

Elə məst olmusan bu məhəbbətdən

Sanki yerdə deyil,göydə gəzirsən

Yadlara qurduğun  zəngin dəm-dəsgah

Millətə xeyanat deyilmi, bəs şah

Üstündə gəzdiyin mügəddəs torpaq

Millətə məxsusdur,millətə ancaq

Qanından,canından olmayanları

Bizim başımıza çıxartma barı

Bir gün çırpılacaq qani üzünə

Oturub döyəssən onda dizinə

Nədir bu sevdanın məqsəd-məramı

Səndən üz döndərib qohumlar hamı

Bütün yazı,yayı,payızı,qışı

Torunda saxlayır səni o naşı

Çəkdiyin zəhmətlər getdi hədərə

Oğul qız hərrənmir bu həndəvərə

Arxada qalana dönüb birdə bax

Burda qazanmadın itirdin ancaq

Bir varlı  sevərdin ad-sanı, təmiz

Əxlaqlı,ədəbli vicdanı təmiz

Onda qınamazdı bir kimsə səni

Gəzib dolanardın çölü çəməni

Dünyada nə gədər fərsiz adam var

Özünü hərraca qoyub satan var

Aludə olduğum o “gözəl” pəri

Çalışıb öyrəndi bütün sirləri

Sənin pullarını çin-çin eylədi

Qohum-qardaşını zəngin eylədi

Üstüdən kəsmirsən bir an kölgəni

Ovsuna salıbdı o qəhbə səni

Min hiylə işlədib azı yüz kərə

Sənsizdə çıxıbdı gecə səfərə

Otlardan düzəldib min cürə dərman

Sənə yedizidrir onları hər an

Dərmanla qalsaydı insan dünyada

Təbiblər ölməzdi asan dünyada

Doğma evladların gəlibdi cana

Nə günah işlədib zavallı ana

Sənə bəxş eyləyib oğul qız payı

Əlindən nə gılir ondan savayı

Şəhvətin əsiri olmasın niyə

Mənalı ömrünü verdin küləyə

Bizə kafir kimi zülm eyləyirsən

Insafsız mürvətsiz yaranmısan sən

Necə də zalımsan əzizlərinə

Bicləri götürdün övlad yerinə

Çürümə başlayıb nəslin içində

Aləmə car oldu əslin içində

Ayıla bilmirsən div yuxusundan

Yamanca tutubdu gözlərini qan

Əgər varlısansa bəs varın hanı

Yolunda can qoyan öz yarın hanı

Əllərdə tallanır  varın dövlətin

Dərindən bir düşün nədir niyyətin,

Hər işi qəhbəyə qurban verirsən

Kimlərin canına qəsd eyləyirsən

Gözlərin qapanıb heç nəyi görmür

Bağın bəhrəsini öz yarın dərmir

Səhər yeməyini o verir sənə

Axşamlar fırlanır həndəvərinə

Bir oyna günorta orda yeyirsən

Niyə qazancını kül eyləyirsən

Bəlkə and içmisən günəşə aya

Məcnun tək düşmüsən çölə,səhraya

Canın gücü gedib,yaddaş azalıb

O zəngin xəznədən qaş-daş azalıb

Dağdan hey götürüb desən ki çoxdu

Birdə görərsən ki dağ özü yoxdu

Varını pulunu tökürsən çölə

Səni yaman tutub,qurulan tələ

Mənşəyi bilinmir, kökü bilinmir

Bu gedən karvanın yükü bilinmir

Həyatın tələbi belədir məncə

Arvada keşiyi ər çəkər  gecə

Cavanlar nifrətlə baxırlar gendən

Onlar üz döndərib əzizim səndən

Deyillər qızıyla çıxıb gəzməyə

Onun səbəbini soruşma niyə

Çalış yan yörənə yaxşı-yaxşı bax

Biclər yandiracaq gorunda çıraq?

Şahım bu əməldən tez qayıt geri

Qurusun alnımın xəcalət təri.

Aqilin sohbəti yetişdi sona

Şahın baxışları zilləndi ona

-Hansı cürət ilə bu sözləri sən,

Şahın qarşısında şaha deyirsən

Səni çəkdirərəm çərmıxa indi

əcəldən gəl qutar sən yaxa indi.

Çərmıx da bil sənə yüngül cəzadı

Yurdan silməliyəm fitnə,fəsadı

Mən şahlıq taxtında oturan zaman

Nələr söyləmədin zavallı,insan

Dəlindi xəncər tək sözlərdən ürək

Hamıya dərs olsun bu cəza gərək

-Çıxmışam ölünün güzarına mən

Kəfənlə gəlmişəm hüzuruna mən

Təkəbbür yumubdu açılmır gözün

Gəzir el obada söhbətin sözün

Xalqın xeyrinəsə bu işlər əgər

Bu yolda əlbəttə ölməyə dəyər

Əhtə sədaqətə xor baxırsan sən

Qorxmursan danlaqdan el tənəsindən

Şah gördü aqilin xoşdu niyyəti

Təmiz,səmimidi sözü,söhbəti

Şah burda bir gədər xəyala daldı

Aqilin sözləri elə bil baldı

-dünyamı unutdun bu sözlərlə mən

Yolumdan çəkildə sanki duman,çən

Dediyin fəsaddan əl çəkirəm mən

Əziyyət çəkməsin qoy doğma Vətən

Hikmət,ağıl,təmkin,bir də ədalət

Şahın ürəyinə doldu nəhayyət

Belə zad oldu dəyişdi dövran

Əhali yaşadı xoşbəxt,firavan

Kaş ki qalib gələ düz əyrilərə

Atını dördnala çapmaya hərə!

                                          Əvəz Mahmud Lələdağ.