Qəhrəmanlar unudulmaz

Qəhrəmanlar unudulmaz

1418 gün davam edən, anaları oğulsuz, bacıları qardaşsız, gəlinləri ərsiz, nişanlı qızları intizarda, 25 milyon insanın həyatına son qoyan, 75 min şəhər, kənd qəsəbəni xarabaya çevirən amansız müharibənin son atəşinin susduğu gündən 68 il keçir. Keçən 68 ildə o qanlı-qadalı müharibədən çoxlu əsərlər, məqalələr yazılmış, filmlər çəkilmişdir. Lakin ona olan maraq zəifləməmiş və bu gün də zəifləmir.

   Illər keçir, nəsillər dəyişir, amma insanlar həmin dövrün tarixi hadisələri haqqında həqiqətləri daha dəqiq bilmək üçün o illərin tarixi sənədlərinə arxiv materiallarına dönə-dönə müraciət edirlər. Indiki nəsil, bütün tərəqqipərvər  bəşəriyyət  faşizmə qarşı müharibədə öz gücünü, bacarığını  əsirgəməyənlərin, canlarından keçənlərin xatirəsini yad edir, onların  qəhrəmanlıqları önündə baş əyirlər.

Alman  faşistlərinə qarşı döyüşdə Azərbaycanlı gənclər misli görünməmiş qəhrəmanlıqlar  göstərmiş ciddi imtahanlardan üzüağ çıxmış, xalqın qəhrəmanlıq ənənələrinin layiqli  davamçıları olduqlarını bir daha sübut etmişdilər. Bütün sovet gencləri kimi Azərbaycanın oğul və qızları da cəbhədə igidliklə vuruşmuş, arxa cəbhədə çalışmış, bütün güc və enerjilərini faşizm üzərində qələbə uğrunda mübarizəyə sərf etmişdilər. 

Həmin qorxmaz qəhrəmanlardan biri, xalqımızın igid oğlu atıcı (snayper) İlyas İsmayılov bir gün ərzində sərrast atəşlə düşmənin on bir əsgərini məhv etmişdir.  Brest qalası uğrunda döyüşən insanların xatirəsi həmişə əziz tutulub, bundan sonra da heç vaxt unudulmayacaqdır. Onlar düşmənin ardı kəsilməyən qüvvələrinə qarşı bir aydan artıq vuruşmuşlar. Qalanın müdafiəsində canlarından keçməyə hazır olan qorxu bilməz, geri dönməz igidlərin bir müqəddəs şuarı olub.  “Geri çəkilməkdənsə Vətən uğrunda ölmək  yaxşıdır”! Brest qalasının müdafiəsində baş serjant  D. Abdullayev,  pulemyotçu  Z. İbrahimov,   A. Haqverdiyev  və  M. Qədimov fəal iştirak etmişlər.  Kamal Qasımov daha çox fərqlənmişdir. Ona Prut çayı üstündəki körpünü partlatmaq tapşırılmışdı. Kamal Qasımov öz cəsur yoldaşları ilə birlikdə düşmənin dolu kimi yağan gülləsi altında sürünə-sürünə üç körpünü minalamış, partlatmış, düşmənin Sovet sahilinə keçmək cəhdinin qarşısını qəhrəmanlıqla ala bilmişdir.

Leninqradı ələ keçirmək faşistlərin işğalçılıq planında xüsusı yer tuturdu. Lakin düşmənin bu arzusu da gözündə qaldı. Şəhər alınmaz qalaya çevrilmişdi. Leninqrad şəhərini müdafiə edən hərbi hissədə Azərbaycanın oğulları  qəhrəmancasına vuruşmuşlar. 22 yaşlı təyyarəçi Hüseynbala Əliyev müharibənin ilk günlərindən Azərbaycan xalqını şöhrətləndirmiş, Leninqrad uğrunda döyüşlərdə böyük qəhrəmanlıq göstərmişdir. 1941-ci ilin iyul ayında Hüseynbala  Əliyev amansız döyüşdə bir neçə faşist təyyarəsini vuraraq öz aeraportuna qaytardı. Birdən mühüm bir obyekti bombardman etməyə can atan üç düşmən təyyarəsini gördü. O, dərhal qeyri-bərabər döyüşə girdi. Döyüş başlayan kimi düşmən təyyarələrindən  biri düşdü. Yaralanmış  Hüseynbala Əliyev düşmənin ikinci təyyarəsini də məhv etdi. Bu döyüşdə igid doğulmuş Hüseynbala Əliyev ağır yaralandı. O, huşunu itirirdi. Lakin üçüncü düşmən təyyarəsinə də hücum etdi və onu məhv elədi.  Igid qəhrəman Hüseynbala Əliyev özündə güc taparaq təyyarəni Sovet aeraportuna gətirə bildi. Leninqrad uğrundakı döyüşdə Hüseynbala Əliyev on yeddi yara almışdı. Ertəsi gün Hüseynbala artıq yox idi, lakin onun qəhrəmanlığı heç vaxt yadımızdan çıxmayacaq, unudulmayacaq.

Mən üçüncü sinifdə oxuyanda Hüseynbala Əliyev barədə yazılmış bir şeir hələ də yadımdadır.

O bir igid cavandı,

Sular tək coşdu, getdi,

Bir alıcı tərlandı,

Yuvadan uçdu getdi.

Gedərkən sevgilisi,

Həyatının əzizi,

Yaxınlaşıb qoluna,

Bir kəlağay bağladı,

Üzünü yana tutub

Yana-yana ağladı...

  

Leninqradın müdafiəsində Bakı aeroklubunun məzunları- Hüseyn Bağırov,  Yevgeni Sıqankov, Əsəd Səmədov, Aleksand Şitov və başqaları da iştirak etmişlər.

1943-cü il aprelin 21-də düşmənin arxadakı bazalarını məhv etməyə gedən hücumçu təyyarələri 8 qırıcı təyyarə müşayiət edirdi. Müşayiət edənlərin arasında  Hüseyn Bağırov və Yevgeni Sıqankov  da var idi. 40 faşist “quzğunu” bizim təyyarələrin üzərinə uçdu. Qeyri-bərabər döyüşdə düşmənin on üç təyyarəsi vuruldu. Hüseyn Bağırov və Yevgeni Sıqankov hərəsi iki təyyarə vurdu.

Leninqradın mərkəzi hərbi-dəniz muzeyində 86 düyün vurulmuş bir ip eksponat kimi nümayiş etdirilir. Həmin ipdəki düyünlər komsomolçu snayper Məmmədəli Abbasov tərəfindən üç ay ərzində məhv edilmiş  faşistlərin  sayını göstərir. Bu, döyüşçünün özünəməxsus  yaddaşı idi.

Azərbaycan qəhrəmanları Moskva ətrafındakı döyüşlərdə əbədi şöhrət qazanmışlar. Görkəmli hərbiçi Həzi Aslanov öz şanlı döyüş yolunu Moskva ətrafındakı vuruşlardan başlamışdır.

Azərbaycan xalqının oğlu İsrafil Məmmədov Moskva ətrafındakı döyüşlərdə Vətənə dərin sədaqəti ilə əbədi şöhrət qazanmışdır. 1941-ci il dekabrın 3-də Pustinka kəndini müdafiə edən döyüşçülərimizə ardı kəsilmədən gələn faşistləri 30-40 metr yaxına buraxaraq qəflətən onlara hücum etdilər. Israfil avtomatdan şiddətli atəş açırdı. O, avtomatın bütün güllələrini atıb qurtardıqdan sonra radistlərin və yaralı əsgərlərin doldurub verdikləri tüfənglərdən fasiləsiz atəş açmağa başladı. Bundan sonra isə “Yoldaşlar, faşist itlərini vurun”! -deyə süngü döyüşünə girdi və faşistlərdən üçünü vurdu. Almanların bir qrupu bizim rabitəni qumbara ilə sıradan çıxarmağa cəhd etdi. Israfil onlardan daha beşini vurdu və döyüşün axırına qədər rabitəni sıradan çıxmağa qoymadı. Beləliklə İsrafil öz sahəsini qəhrəmanlıqla müdafiə edərək faşistlərin 70 əsgərini və 3 zabitini məhv etmişdir.

Pulemyotçu İdris Vəliyev məşhur Borodino düzündəki döyüşlərdə iştirak etmişdir. Faşistlər cinahı yararaq, bizim hissələrdən birinin  arxasına çıxmışlar. Həmin vaxtda komanda məntəqəsində olan İdris onları görən kimi pulemyota doğru atılmış və şiddətli atəş açmışdır. Ağır yaralanmasına baxmayaraq kömək gələnə qədər döyüşdən çıxmamışdır. O, bu döyüşdə 50-yə yaxın alman əsgər və zabitini məhv etmişdir.

Moskva ətrafındakı döyüşlərdə paraşütçü-kəşfiyyatçı və əla xizəksürən Şamil Hüseynov şöhrət qazanmışdır

Azərbaycanın igid oğulları-zenitçi Məmmədrəsul Paşayev, avtomatçı Əşrəf Məmmədov, rabitəçi Məmməd Xəlilov, hərbi həkim Qədəmşah Sadıqov və başqaları ruslarla, Sovet İttifaqının bütün xalqlarının nümayəndələri ilə çiyin-çiyinə Moskva uğrunda vuruşmuşlar.

Gənc azərbaycanlılardan tankcı Baba Muxtarovun, minomyotçu Qambay Məmmədov, piyadaçı Nuru Əliyevin, snayper Baloğlan Abbasovun adları Stalinqradın müdafiəsi tarixinə qızıl hərflərlə yazılmışdır. Baloğlan tərəfindən 106 faşist vurulmuşdur. Həmin günlərdə “Qızıl Ordu” cəbhə qəzeti onun haqqında yazmışdır. “Sərrast atıcı Abbasov qeyri-adi cəld və cəsur döyüşçüdür”.

Baloğlan Abbasov Stalinqrad ətrafındakı döyüşlərdə həlak olduqdan sonra ordu hissəsi komandanlığının  Azərbaycan  rəhbərliyinə göndərdiyi məktubunda deyilirdi: “Diviziyamız böyük kədərə batmışdır: bizim Baloğlan Abbasov həlak olmuşdur. O, nisbətən az vaxt içərisində bütün  diviziyanın sevimlisi və  fəxri olmuş, təkcə bizim orduda deyil, bütün cəbhədə şöhrət qazanmışdır. Baloğlan həlak olub, lakin onun işi və qəhrəmanlığı döyüşçülərin və bütün xalqın ürəyində əbədi yaşayacaqdır. Indi Abbasovun tüfəngi hissənin bayrağı sayılır. Azərbaycan xalqı öz oğlu Baloğlan Abbasovun adı ilə fəxr etməyə haqlıdır ”.

Stalinqrad ətrafındakı döyüşlərdə sərrast atıcılar Əli Hüseynov , Gəray Kərimov, Museyib Bağırov və başqaları böyük igidlik göstərmişlər. Azərbaycanlı Əli Kərimov Stalinqradın müdafiəsində əvvəldən-axıra qədər iştirak etmişdir. O, bu müddətdə həm snayper, həm rabitəçi, həm kəşfiyyatçı, həm  istehkamçı olmuşdur. Qələbəyə möhkəm inam həmişə onu döyüşün taleyi həll olunan yerə çəkmişdir. Əli Kərimovun snayper dəftərçəsində məhv edilmiş 44 faşist göstərilmişdir.

“Kiçik torpaq” döyüşlərində qəhrəmanlıq göstərmiş şanlı Azərbaycan nümayəndələrinin yadigarları Bakıda 18-ci Ordu muzeyində qayğı ilə saxlanılır.

“Kiçik torpaq” döyüşlərində minomyotçu Əbdurrəhman Dadaşov, pulemyotçu Əbutalıb Əliyev, desantçı Səlçuq Ağacanov, dəniz piyadaçıları briqadasının komandiri Məlik Quliyev igidlik göstərmişlər.

Ukrayna torpaqlarının faşist işğalçılarından təmizlənməsində iştirak edən şair-döyüşçü Böyükağa Qasımov Bakıdakı yoldaşlarına yazmışdır: “Mən indi rota komandiriyəm. Nifrətəlayiq düşmənlə döyüşdə iştirak etməkdən, öldürülmüş günahsız körpələrin, ağsaçlı anaların, asılmış qızların qanı uğrunda, böyük Şebçenkonun vətəni uğrunda döyüşlərdə  iştirak etməkdən böyük şərəf yoxdur... Mən həmişə bu fikirlə yaşayıram, öz döyüşçülərimi bu ruhla silahlandırıram, hər addımı bu inamla atıram”.

Azərbaycan komsomolunun yetirmələri Salahəbdin Kazımov, Mikayıl Ələkbərov, Əbdul Verdiyev, Məlik Məhərrəmov, Fariz Səfərov Dnepri keçən sovet döyüşçülərinin ilk sıralarında olmuşlar.

Sovet Ordusunun 1944-1945-ci illərdə müzəffər yürüşlərində Gəray Əsədov, Qəzənfər Ələkbərov, Mirzə Cəbiyev, Xəlil  Məmmədov, Adil  Quliyev və Azərbaycanın başqa gəncləri qəhrəmanlıq göstərmişlər.

Cəbhəyə könüllü gedən, düşmənə qarşı igidliklə vuruşan komsomolçu qızlar-Ziba Qəniyeva, Səlimə Xalidova, Cəvahir Əliyeva və başqaları öz atalarından və qardaşlarından geri qalmamışlar.

Azərbaycanlılardan təşkil edilmiş 416-cı Taqanroq diviziyası döyüş yolunu 1-ci Belarusiya cəbhəsinin tərkibində Qafqazdan başlamış və Berlinə  ilk girənlərdən olmuşdur. Bu diviziyanı batalyonlarından biri  Brandenburq qapılarının alınmasında iştirak etmiş, həmin batalyonun  komsomol təşkilatçısı Əhməd Məcidov Qırmızı bayrağı qapının üstünə sancmışdır.

Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində göstərilmiş igidliyə görə Azərbaycanın on minlərlə gənci yüksək dövlət mükafatlarına layiq görülmüş, 120 nəfəri Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adını almışdır.

Görkəmli sərgərdələrdən tutmuş əsgərlərə qədər bütün cəbhəçilərin, müəssisə rəhbərlərindən tutmuş sıravi fəhlə və kolxozçuya qədər bütün arxa zəhmətkeşlərinin şanlı işi xalq rəvayət və əfsanələrinə çevrilmişdir. Döyüş və əmək qəhrəmanlarının şərəfinə monumentlər və obelisiklər ucaldılmışdır.

Bu günün vəzifələrini həll edərkən və sabahki gün haqqında düşünərkən biz dönə-dönə xəyalən müharibənin keçmiş hadisələrinə və dərslərinə qayıdır, qələbənin əhəmiyyətini daha dərindən qiymətləndirməyə çalışırıq.

Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq ənənələrini, şanlı döyüş yolunu bugünki nəslin nümayəndələri Mübarizlər, Əliyarlar, Fəxrəddinlər, Aslanlar şərəflə davam etdirirlər. 220 nəfər öz qəhrəmanlıqları ilə, Vətənə məhəbbətləri ilə, dövlətə, dövlətçiliyə sədaqətləri ilə, torpağa bağlılıqları ilə ölməzliyə qovuşdular, əbədiləşdilər, ululaşdılar, ürəklərdə heykəlləşdilər. “Adın mənim canım sənin Azərbaycan”-dedilər Vətən yolunda canlarından keçən Milli Qəhrəmanlarımız. 

O qanlı-qadalı illərdən 68 il keçməsinə baxmayaraq, onun ağrı-acıları hələ də qalmaqdadır.

Bu amansız müharibənin şəhərlərimizə, qəsəbələrimizə, kəndlərimizə vurduğu yaraları sağaltmışıq, lakin könüllərə vurulan yaralar sağalmır və o yaralar əsrlər keçsə də yaddan çıxmayacaq,ürəklərdən silinməyəcək. Müharibənin vurduğu yaraların sağalmadığını, qövr elədiyini hiss edirəm. Hiss edirəm ki, hələ oğlu qayıtmayan anaların göz yaşları qurumayıb, çuxurlanmış gözləri oğlu gedən yollara baxır və öz-özünə gileylənir. Axı niyə gəlmədin, oğul?!

   

Neçə il göz dikdim uzaq yollara,

Gözümə qaraltı dəydi, gəlmədin.

Sinəmə çəkilən dağ-düyün oldu,

Həsrətin qəddimi əydi, gəlmədin.

Neçə il əkildi, sovruldu tağlar,

Neçə il donunu dəyişdi dağlar.

Yolunu gözlədi meyvəli bağlar,

Üzüm salxımlandı, dəydi, gəlmədin.

Nişan üzüyünü saxladım, oğul,

Hər axşam, hər sabah yoxladım, oğul.

63

Çəpərdən o yana baxmadım,oğul,

Qonşu qızı bizdən əydi, gəlmədin.

Sədəfli sazını divardan asdım,

O həzin ağladı, mən qulaq asdım.

Solğun şəkilini bağrıma basdım,

Könlüm gəlişini duydu, gəlmədin.

Get-gedə bürüdü dərd məni aldı,

Qocalıq qolunu boynuma saldı.

Atanın arzusu gözündə qaldı,

Əcəl qapımızı döydü, gəlmədin.

Əvəz Lələdağ