Sinəsi dolu nənəm!

Sinəsi dolu nənəm!

Allah sənə rəhmət eləsin, ay nənə! sən nələr bilirmişsən. insanın sağlam yaşaması üçün təbiətin verdiyi nemətlətrdən necə məharətlə istifadə edirdin. Təəssüflər olsun ki, imperiya nökərləri sənin təbiətlə belə yaxın təmasda olmağını köhnəliyin qalığı kimi qiymətləndirdilər, səni sorğu-suala tutdular, divanxanalara aparıb-gətirdilər. Lakin sən xeyirxah əməlindən əl çəkmədin, ən çətin anlarda camaatın harayına çatdın. Sənin danışdırlarını bəzən nağıl kimi qəbul edirdim, lakin mən yanılmışam. Sənin dediklərin yadımdan çıxmır və çıxmayacaq da!

- İlanın zəhləsi gedən yarpız çox faydalı dərman bitkisidir. O hələ folklorumuza, xalq mahnılarımıza da nüfuz edib.

Yaz ola, dovğa ola yarpız ilə,

Qış ola, isti otaq bir qız ilə...

Bu yaxınlarda çox hörmətli bir adamın söhbətindən:

- Xeyli vaxt idi ki, “Prostat” vəzindən əziyyət çəkirdim. Moskvaya əməliyyat olunmağa getdim. Lakin tez qayıtdım. Səbəbi də o oldu ki, həkim məni əməliyyata hazırlamışdı. Başqa bir professor mənə yaxımlaşdı, hansı bölgədən olmağımı xəbər aldı. O, mənalı-mənalı üzümə baxdı, gülümsədi və dedi:

- Sən o dağların yarpızını qoyub bura niyə gəlmisən? Elə bugün qayıt Vətənə, dağ yarpızından çay dəmlə, on gün fasiləsiz iç, ol anadan gəlmə. Çox təəssüflər olsun ki, dostum yarpız tanımırdı. Nənəm qurudub saxladığı yarpızdan ona verdi və dedi:

- Hər səhər bir çay stəkanı acqarına, günorta yeməkdən əvvəl, axşam acqarına içərsən, olarsan anadangəlmə.

Kəvər. Bir vaxt bel ağrısından əziyyət çəkirdim. Kəndə getmişdim. Nənəm əyri yeridiyimi görüb əl-ayağa düşdü, bir dəstə kəvər gətirdi, məni üzüquylu uzatdı, belimə bir parça ağ sərdi, onun üstündən kəvər döşədi və belimi sarıdə. Bir neçə dəqiqədən sonra belim başladı qızışmağa, az qalırdı kəvər belimi yandırsın, dözürdüm.

Nənəm məni ovutmaq üçün söhbətə başladı:

- Bir gün Suarasında ot biçirdim. Bir də gördüm bir kirpi ilanı öldürüb yeyir, sonra iki arşın aralıda olan kəvərdən yeyir, yenidən qayıdır ilanı yeyir. Kirpinin başı ilana qarışanda mən kəvəri kökündən çıxartdım atdım. Kirpi qayıdıb kəvəri tapmadı, enib arxdan su içdi, partlamaya düşdü, öldü. Həmin vaxtdan mən kəvəri ağriyan yerə bağlayıram, ağri yox olur. İndi sənin də bel ağrın keçər, inşallah! Qada-bala Sizdən uzaq olsun, mən də sağaldım, oldum normal adam.

Süddüyan südü barədə çox maraqlı hekayəni danışırdı ağbirçək nənəm:

- Kəndimizdə Şamxal adlı bir kişi var idi. Onun sinni 80-i haqlamışdı. Onun bədən quruluşunda qəribə vəziyyət yaranmışdı. Adətən insan qocalanda kaman kimi qabağa əyilir, lakin Şamxal kişi geriyə əyilirdi. Bunu görən kən d camaatı ona “Madar Şamxal” adı qoymuşdular. Mən bir dəfə həmsöhbət oldum “madarla”, geriyə əyilmə səbəbi ilə maraqlandım. “Madar Şamxal” başına gələnləri belə xatırladı:

- Cavan vaxtımda kəhər atın belində Bazarçay yaylağından gəlirdim. Qaya düzündə xeyli erməni harsını (qadını) gördüm. Onlar süddüyan otunun südünü xüsusi qablara yığırdılar. Tanıdığım bir harsından Hasmıkdan soruşdum:

- Axçi, Hasmik, Süddüyanın südünü nədən ötrü yığırsınız? O ki zəhər kimidir? Hasmik belə cavab verdi:

- Süddayanın südü çox qiymətli dərmandır. O, insanın bağırsaqlarında olan bütün qurdları məhv edir, bədəni ziyanvericilərdən təmizləyir. Ancaq acqarına içmək lazımdır. Mən də Hasmikdən bir stəkan aldım, yarısına qədər südü yığdım. Səhər tezdən yataqdan qalxdım, stəkanı götürüb gördüm üzü qaymaq bağlayıb. Qaymağı qarışdırdım südə, canımı dişimə tutub çəkdim başıma. Süd öz işini layiqincə gördü, bağırsaqlarımı təmizlədi. Lakin 50 ildən sonra gördüyün hala düşdüm, geriyə əyildim. Bir gün eşitdim ki, rayona Qarasaqqal adlı həkim gəlib. Onun qəbuluna getdim. O, məni müayinə etdi, sonra dedi:

-Ağzını dirə ağzıma, var gücünlə üfür. Mən onun tələbini yerinə yetirdim.

Qarasaqqal həkim üzümə baxdı, gülümsədi:

- Qoca, sən nə vaxtsa acı bir şey yemisən. yadına sal, gör nə yemisən?

- Mən dərhal süddayanın südümü xatırladım, əhvalatı olduğu kimi həkimə danışdım. O, aydındır, dedi.

- Sənin onurğa sütununu geriyə dartan həmin südün qaymağıdır. Istəsən əməliyyat edib səni normal hala gətirərəm. Mən razı olmadım, çünki yaşın o vaxtı deyildi. Bax belə.

Qızıl söyüdüm qabığı.  Nənəm bir az nəfəs dərdi, bir fincan buz kimi su içdi və dedi:

-         İndi sizə olmuş bir əhvalat danışacağam, qulağınız məndə olsun.

Sovet ordusu Cənubi Azərbaycanda olanda bir nəfər əsgər bərk baş ağrısına mübtəla olur. Əsgər başına gələnləri belə danışırdı:

- Yolun kənarında oturub dırdimə çarə fikirləşirdim. Bir də gördüm bir nurani kişi durub başımın üstündə. O dedi:

- Ağa, niyə belə qəm dəryasına qərq olmusan, nədir mərəzin?

Mən güclə başımı qaldırıb onun üzünə baxdım. – Başım bərk ağrıyır, - dedim.

Nurani kişi qolumdan yapışdı, dedi:

- Ağa, qalx ayağa, gedək evə, dərdinə bir əlac edərik. Mən həmin kişinin yanına düşdüm, onun evinə getdim. O, mənim başımı ülgüclə qırxdı, sonra qızıl söyüdün qabığını yandırdı, külü ələkdən keçirtdi, narın külü su ilə qarışdırıb məlhəm düzəltdi, yaxdı ağın üstünə. Sonra mənə baxdı.

- Ağa, dur indi səni dirəyə sarımalıyam, bu həngaməyə 10 dəqiqə dözməlisən.

Mən güldüm, - O palçıq nədir ki, mənim başımı sağaltsın, -dedim.

- Ağa, sağalmaq istəyirsənsə mənə qilaq as! Mən aciz idim. O, məni dirəyə sarıdı, məlhəm yaxılmış ağı qoydu başıma və bağladı. Bir az keşmişdi, gördüm başımın dərisi yanır. Yanğı getdikcə artırdı. Mən qışqırdım:

- Tez ol, aç qollarımı, aç başımı, aç, aç...

Səhər vaxtı yuxudan ayıldım, gördüm təmiz yorğan-döşəkdə, qan-tərin içindəyəm. Başımda ağrı hiss etmədim. Qapı ehmalca açıldı, həkimim otağa daxil oldu:

- Sabahın xeyir, ağa, oyanmısan? Düz üç gündür yatırsan e!

Mən yataqdan qalxdım,elə bir anadan təzə olmuşam, heç bir ağrı, acı hiss etmədim, qada-bala sizdən də uzaq olsun. İlahi, bu söyüdün qabığında nə hikmət var? Qonşumuz Zəhra xala 6 il idi ki, baş ağrısına mübtəla olmuşdu. Yer qalmırdı ki, aparmasınlar, lakin dərdinə çarə tapılmırdı. Mən həmin əsgərin dediklərini Zəhranın üstündə təbiq elədim. Sağaldı oldu anadangəlmə!

Bir də yadınızda saxlayın. Başınız ağrıyanda malın zinginin içərisində olan iliyi yeyin, başağrısı keçsin. Həmin iliyi dəırisə olan şişlərə sürtsən çəkilər. A bala, nənə qurban, mən bu çağacan bir kinə də atmamışam. Bu dərmanlar olmayanda necə müalicə olurduq? Odey, malın yaz təzəyini qığıb-qurudurduq, yandırıb külünü ələyərdik, yığardıq torbalara. Oğlan uşaqları müsəlman olanda, onların yarasına səpərdik. Əlimizi oraq, dəryaz kəsəndə, həmin küldən kəsilmiş yerə basardıq, qanaxması da əlbəəl dayanardı. Malın peyinini isti-isti yığıb oynaq ağrılarına təpitmə edərdik, ağrı yox olardı. Təzəyin külünü, göy əskinin külünü, bir də malın qaraciyərinin döyülüsünü qarışdırıb dalağın üstünə qoy, şişi çəkilsin, sağal.

Yeradamı otu baş ağrısı xəstəliyinin qənimidir. Onun kökünü qurut, əz, ələkdən keçir, yağda qovur ver xəstəyə, içsin sağalsın.

Qadının döşü şişəndə, inəyin yelini gələndə qurd ayağı sürt, gülün dibindən xam torpaq gətir, palçıq elə, yax döşə şişi çəkilsin.

Qatırın dırnağını təzə gəlinin üzünə sürtsən onun uşağı olmaz.

Qoz yağı yeyən dostların arası sərin olar.

Qoz ağacının altında yatan adamın ağlı itər, dəli olar.

Arıotu. Arılar beçə verəndə bir dəstə yığ, əlində tut, yuxarı qaldır. Arılar gəlib onun üstünə qonacaqlar, uzağa uçmayacaqlar.

Taxıla bit düşəndə dəni sərib yan-yörəsinə qoyun gərməsi düz, bitlər çəkilsin getsin.

Sətəlcəm otu soyuqdəymənin qənimidir, çay kimi dəmlə, iç! Qoyun qızıdıranda göy alçanı qaynat, suyunu içirt, qoyun sağalsın.

Yel xəstəliyinə, sətəlcəm olana əncam çəkərdi nənəm. Təzə kəsilmiş qoyunun dərisini keçirərdi xəstənin lüt bədəninə, tərləyərdi. Qoyunun dərisi bədəndə olan duzu, soyuqluğu çəkərdi özünə, xəstə sağalıb gedərdi işinə.

Xam paltar sabunu, ağ soğanı, toyuq peyinini yağda dağ edib həmin məlhəmlə qara yaranı, yaman yaranı, dolamanı, qusquyruğunu sağaldardı.

Təkənin laxtalanmış qanını kölgə yerdə çətənin üstünə at, qurusun. Buna “Yədullah deyirik. Onu yesən, böyrəkdə, sidik kanalında, sidik kisəsində olan daşı ərisir.

Torpağı qazanda yerdən çıxan soxulcanı yığ, yu, dolsur, bankaya, ağzını bağla. 3-4 gün qaranlıq yerdə saxla, onlar qaranlıq yerdə suya dönəcək. Kəskin iyi gəlir. Hasil olmuş məhlulu ağrıyan yerə sürt, ağrı keçəcək, bel ağrısına yetincədir.

Qazan qarasını qurudla qarışdırıb sarı yaraya vuranda (sürtəndə) tez sağalır.

Qulağın ağrısa isti ocaq daşına söykə, ağrı keçsin.

Kələmi pörtlədib qara ciyərin üstünə döşə, soyuqlamanı yox etsin.

İlan vuran adamı ölümdən xilas etmək asandır. Ilan vuran yerdən bir qarış yuxarı möhkəm boğ, duzlu qatıqla yu, kəvəri qaynat, suyu ilə yaranı yu, sağalsın.

Amma, allah göstərməsin, koramal çalsa, huri-mələklər də yığılıb gəlsə, xeyri yoxdur. O, yaranı sağaltmaq üçün qız südü, qısraq südü, dəvə buynuzu, yumurta tükü, dovşan mayası, oğlan xayası lazımdır, onları da tapmaq mümkün deyil.

Kimyəvi karandaşın ucunu neştər kimi edib ziyili qan çıxana kimi deşərdi, pişik yalayardı, ziyil çəkilib gedərdi. Ölü aparılanda “O getdi, sən də get” deyərdi nənəm.

Boranı dənəsini qurdu olan adam acqarına yesə, qurdu tökülər. ən yaxşı kəsəri əzib bala qatanda olur. Boranılı yarma, boranılı aş, bornılı umac sinə məlhəmidir, ye, sağal.

Şirin narın qabığını qurut, əz, ələkdən keçir, çay dəmlə, əvvəl, ye, yat! Ağzında olan acılıq, dadsızlıq yox olacaq.

Ərik ağacının qabığını soy, qurut, papiros kim eş, yandı çək, boğazında şiş varsa çəkiləcək.

Acıqovuq otunun kökünü çıxarıb qaynadın, həlimi için, iştahı açır, həzmə kömək edir. uşaqlar qəbiz olanda işlətmə dərmanı kimi istifadə edilir. O, həm də ödqovucudur. Qaraciyər xəstəliyində faydalıdır.

Qaragilə meşələrdə olur. Dəmlə, çay içini iç, sidikqovucudur, həm də dezinfeksiyaedicidir.

Mırcılıq otunun südü dişlərin dibini möhkəmlədir, dişlər saflaşır.

Qanatma otunun südündən yatı düzəldib sınıq yerə qoyub sarıyırlar, uşağı olmayan qadınların belinə bağlayırlar.

Ögeyana otunun həlimi sinə məlhəmidir, bəlğəmgətiricidir.

Üçyarpaq otunun həlimi dəri xəstəliyi zamanı istifadə edilir. Öd yollarını açır, sidikqovucudur.

Qoyunqıran otunun hazırlanmış həlimindən mədə xəstəlikləri və kolit zamanı istifadə edilir.

Bağayarpağı otunun çayını dəmləyib içsən tənəffüs yollarının xəstəliyi zamanı faydasını görərsən, bəlğəmgətiricidir.

Qatırquyruğu otu xarici qanaxma, böyrəklərin iltihabı zamanı işlətmək olar. Ürək fəaliyyətinin zərifliyi zamanı dəmlə, çayını iç. Sidikqovucudur. Yarpaqlarını əzib qoyunun yarasına qoysan milçək mici salmaz.

Dəmirtikan otunun kökünü çıxart, yu, xırda-xırda doğra, çay kimi dəmlə, iç. Mədə-bağırsaqda olan ləti-məti götürəcək. Yel qovucudur, həzmə kömək edir.

At təsini  qurudardı, ovub un kimi edərdi. Baş yarılanda, əl kəsiləndə yaranın üstünə səpərdi,q anaxma dayanardı. Sərxoşluğa çox meyl edən çay dəmləyib versən içkini tərgidər-deyərdi nənəm.