Hərənin öz arşını

Hərənin öz arşını

                  (yumorlu hekayə)

Çoban Qaraxanın çobançılıq fəaliyyətinə başladığı vaxtdan nə az, nə çox, düz 60 il ötürdü. O kim demişkən saçını-saqqalını bu yolda ağartmışdı, yay yaylaqda, qış qışlaqda ömür yormuşdu Çoban Qaraxan.

Allı-güllü yaylaqlarda, buz bulaqların başında, çənli-dumanlı, zirvəsi qarlı dağların təmiz havasından udub, diş göynədən qar suyundan ovuc-ovuc, qurtum-qurtum içib, sütül kabablardan dişinə çəkib, istidə-soyuqda, qarda-boranda, çəndə-dumanda bərkiyib buz baltası kimi can bəsləmişdi Çoban Qaraxan. O, bir dəfə də olsun paltarını soyunub yerə girməmişdi. Elə çarıqlı-patavalı uzanardı otların üstünə, girərdi cürcənisinin altına, başını söykəyərdi bir yumru daşa. Itlər hürüşəndə, uzaqda qurdlar ulaşanda çimir eləməzdi, ara sakitləşəndə mürgüləyərdi, davamlı yatmazdı Çoban Qaraxan. Çobançılıqda püxtələşmişdi, möhkəm bişmişdi, o necə deyərlər dağları hər üzünə görmüşdü. Hələ bu çağacan ağrımaz başına buz bağlamamışdı, belin küpə saldırmamışdı. Vaxtı-vədəni beş barmağı kimi bilirdi. Həmişə deyirdi:

-“Hər şey vaxta baxsa da, vədə heç nəyə baxmır”.

O bilirdi ki, bulaması nə vaxt buğlanır, qoruqları nə vaxt yağlanır, azmanları nə vaxt satılır, üzlü motalı nə vaxt tutulur bu dağların. Quyur doğandan (donandan)  sonra qoçu qoyuna qatardı vaxtında sağlam döl götürərdi. (İndi hamısı birlikdə dövran sürürlər). Quyruq doğan kimi dəvələr ağzı arana yatardılar, elat camaatı  buzxanalarını  bağlayardılar. Çoban Qaraxan onu da dəqiq bilirdi yapağı, güzən yunu nə vaxt qırxılır. Dan ulduzu doğanda sürünü  yaylıma aparardı. Buynuza qız saçı tək hörülən boz erkəc qabağa düşərdi.

Atlını atdan salan,  qurdbasan  Dələş qabaqda, Bozdan arxada, Alabaş sağda, Qarabaş solda sürünü örüşə qədər müşayiət edərdilər. Çoban Qaraxan sürünü həmişə nəzarətdə saxlayardı. Qoyun otun alıb yavaşıyanda oturub vərəvurd edərdi. Hansı qoyun yaxşı otlamır, hansı acıqabıq otu yeyib köpüb, hansı məzməzək tutub. Köpən qoyundan qan alardı, məzməzək tutan qoyunun boynunun dalında bir yumruq ilişdirərdi ağlı gələrdi başına. Axsıyan qoyunun axsama səbəbini öyrənərdi Çoban Qaraxan. Gün çeşdə qalxana qədər otun alardı. Gün qızmamış qoyun kürnəc bağlamamış sürünü yatağa tərəf haylayardı Çoban Qaraxan. Sürü yatağa  çatan kimi Boz  erkəc Keçi qayasının üstünə çıxardı, yerini rahatlayardı, uzun saqqalı tərpənə-tərpənə gövşək çalardı. Qoyunlar çul kimi düşər gövşəyə-gövşəyə bir növ istirahət edərdilər. Onların istirahətini sağıcılar pozardılar. Bulqeyiş və Hürü qoyunların əmcəyini ovşarlayar, od kimi sağardılar. Sağın qurtaran kimi “əmiş” başlayardı. Quzuları buraxardılar sürünün içinə. O qarma-qarışıqda hər qoyun öz balasını axtarıb tapardı. Quzular dizlərini qatlayıb analarının döşünü dümsükləyə-dümsükləyə ləzzətlə əmərdilər. Yetim quzuları oğursaq qoyunları əmizdirərdilər. Əmiş  qurtaran kimi Çoban Qaraxan “qoyun çıx” əmrini verərdi. Ana qoyunlar balalarından ayrılardılar. Quzular məsum-məsum analarının arxasınca baxır, sanki ana tez gələrsən deyirdilər. Sərin düşəndə  sürünü növbəli örüşlərdə otarardı Çoban Qaraxan. Onu gah Buzovyalda, gah Yalyurdda, gah da Mozalan təpəsində görmək olardı. Onu a deyim ki, Çoban Qaraxan istiyə, soyuğa çox davamlı adam idi. Qızıl payız  qapımızı döyəndə elat cammatı, tərkəmələr köçüb qışlağa (arana) gedirdilər. Yaylaqda Quzukahasında təkcə Çoban Qaraxan qalardı. Ondan soruşardılar:

-Ayə, a Qaraxan, oba köçüb, yurdu qalıb, bəs sən niyə köçmürsən?

O gülümsəyərək deyərdi:-Hələ mənim dizlərim üşümür...

Günlərin bir günündə kənardan bir  qaraltının sürüyə tərəf gəldiyini gördü Çoban Qaraxan.

-Sən öl, yaxşı oldu, ƏRƏMİK qoyunu, oğursaq şişəyi sataram ona olaram arxayın.

Itlər gələn adama cumdular.

Çoban Qaraxan “ay it, başa” “ay it geri” komandasını verən kimi itlər geri dönüb öz yerlərinə getdilər. Gələn adam sürüyə yaxınlaşdı.

-Bərəkətli olsun, ay çoban! Atalar deyib azdın karvana, acdın çobana yaxınlaş.

-Belə xoş gəlmisən bizim ovaya. Bax o bozkələ qoyunu görürsən, ərəmikdi, düz üç ildi qısırdı, piy-palandı, mən ölüm.

-Yox, çoban, yox!

-Hə bildim, odey o oğursaq qoyuna gözün düşüf, olsun. Onun kavabı ələ düşməz, bu Əliyolu haqqı. Bax bu erkəkdi, bu öyəcdi, bu gardişdi, bu azmandı, bu da dizmanı hansını istiyirsən, qurbandı.

-Çoban qardaş, Allah damazdığma bərəkət versin. Mən çodar deyiləm, qoyun alıb, satmıram.

-Bəs onda buralarda nə əzirsən, hey!

-Çoban qardaş mənə bələdçilik elə, yol göstər.

-Ayə, a qıvlasız, bəlkə Qarakişinin ovasına getmək istəyirsən?

-Yox, Çoban qardaş, mənim dərdim başqadır.

-Ayə, a yunansız, bir axılı de görüm hardan gəlif, hara edirsən?

-Çoban qardaş, mən aliməm.

-Alim nədi ə, a görməmiş! Neçə ildi bu dağlardayam belə sözü birinci dəfədir ki eşidirəm. Alim nə mənədi?

-Alim- yeri-göyü, ərşi-kürsü bilən, hər şeydən məlumatı olan, baş bilən, ziyalı adama deyirdilər.

-Hə qandım, belə de... baş bilən qardaş, de görüm qoyun arxacdan çıxıb örüşə çatanda ota qoyunun nəyi birinci dəyir?

-Ağzı

-Yox sən öl, Allahın quran haqqı korazehinsən, birinci nəfəsi dəyir ota. De görüm  qoyunun iynə sümüyü harasında olur?

-Bilmirəm

-Ə, heç kəllə-paça yeməmisən, burnunun ucunda olur.

-Bəs abbası boyda xalı harda olur?

 -Bilmirəm

-Ə, qoyun kəsəndə böyrəyin çıxart yar, abbasını qoy xalın üstünə, xal görünməz.

-Çoban qardaş, mən gedirəm loğmana imtahan verəm, yüksək dərəcə alam.

-Bu biliyinnənmi, ayə? Sən heç çobanın suvalına cavab verə bilmirsən, loğmana nə deyəssən?

-Loğman çox zəhmlidi, onu görən kimi zəhmi məni basır, özümü itirirəm, qorxuram məni kəsə.

-Qıvlıyamı, ay?

-Yox , baş kəsmək demirəm, qiymətimi kəsə!

-Ayə sən elə danışırsan elə bil o ayıdan, canavardan qorxuludur. Ə paltarını çıxart bəri elə, gedim görüm o nə karadı səni belə ağ övkə eləyib. Al bu çolaq bu çanta bu da sürü. Burda otar, orda sula. Mən getdim.

Çoban Qaraxan elə yoluna düşüb bir qədər getmişdi gördü gedən köçdən yola bir baş soğan düşüb. Əyilib soğanı  götürdü tozlu-mozlu basdı cibinə və öz-özünə: -Elə yaxşı oldu qayıdanda arxacda dabannama edərəm. Çoban mənzil başına çatanda artıq imtahan başlamaq üzrə idi.

O yaxınlaşıb loğmana:

-Təvəqqə edirəm məni yubatma, tez yola sal, nə verirsən ver alım çıxım gedim.

Loğman onun sözünü sındırmadı, dedi:

-Əyləş!

Çoban əyləşdi.

 Loğmanın verdiyi birinci sual yumurta oldu. Çoban yumurtanı görən kimi cibindəki  baş soğanı  cavab üçün göstərdi. Loğman ikinci sualı verdi bir barmağını göstədir. Çoban   iki barmağını göstərdi. Loğman ona çox sağol dedi “əla” yazdı.

Yerdəki tələbələr xəbər aldılar.

Loğman o nə etdiki “əla” aldı?

Loğman üzünü tələbələrə tutdu:

-Əzizlərim, o hər suala düzgün cavab verdi. Mən ona yumurtanı göstərib dedim:

Allahtəala bir xanədə iki mayınə elə yaradıb ki bir-birinə qarışmır. O da mənə soğanı göstərib dedi:

-Ay yazıq,  Allah 40 köynəyi elə yaradıb ki, bir birinə yapışmır.

Mən ona bir barmaq göstərib dedimki: -Allah birdi, o iki barmaq görsədib cavab verdi- 2 deyənə lənət!

O hər şeyi bildiyi üçün ona “əla” yazdım. (çıxdı getdi işinin dalına)

Çoban Qaraxan gün günortadan əyiləndə özünü çatdırdı arxaca, cürdəkdən suyu qaldırdı başına özünə gəldi, çıxarıb “zarotniki” alimə verdi. Alim kitabçanı açdı “əla” nı görən kimi gözləri çıxdı kəlləsinə dedi:

-Qardaş, sən nə elədin ki, loğman əla yazdı. Bu görünməmiş işdi, bir danış görüm!

Çoban başladı gedəndən-gələnə qədər gördüklərini danışmağa:

-Nolasıdı, loğman maa bir yumurta göstərdi dedi vurram qaşqalığın dağılar!

Mən  də ona bir baş soğan göstərdim dedim vurram beynin partlayar.

Sora loğman dedi saa bir şapalaq vurram. Mən də dedim mənim əlimi pişik yeyib, sənə iki şapalaq ilişdirərəm ağlın başından çıxar. O da qorxusundan götürdü o əladı, məladı yazdı mən də bərkitdim çarığın dabanın düşdüm yolun ağına.

Gənc alim gülməkdən uğundu özündən getdi.

-Sənə qurban olum ay Allah ona görə deyiblər e, hərənin öz arşını.