Sözlə sazın vəhdəti

Sözlə sazın vəhdəti

Bu gərdişdə namərd tutub mərd yeri,

Peyda olur gündə neçə dərd yeri.

Qəribsəyib ocaq daşı, yurd yeri,

Yaylaqlara tamarzıyam, tamarzı,

«Yurd yeri» çal, Avdı dədə, «Yurd yeri».

Biz dağın ucalığını ətəyindən tutmuş başına qədər süzürük, dərənin dərinliyinə heyranlıqla baxırıq, tər gülləri dərib ətrini həvəslə qoxlayırıq, buz bulaqların həzin zümzüməsinə canı-dildən qulaq asırıq, məcrasına sığmayan çayın coşqunluğunu görürük, böyük cahanı öz nuruna qərq edən günəşə, aya, ulduzlara mənalı-mənalı tamaşa edirik. Lakin biz dağın ululuğuna, vüqarına, dərənin vahiməsinə, gül-çiçəyin zərifliyinə, suyun şəffaflığına, günəşin böyüklüyünə, ayın, ulduzların parlaqlığına, şehin büllurluğuna inanmasaq, sənin qüdrətinin önündə baş əyib, müqəddəsliyini təsdiqləyə bilmərik, SAZ!

Sən yeganə çalğı alətisən ki, dəridən, qabıqdan çıxsalar da, sənə şərik çıxan başqa millət yoxdur. Sən ancaq bizimsən. Çiynində səni, dilində ustadnamə, gəraylı, qoşma, təcnis, qıfılbənd, dodaqdəyməz, müxəmməs, bağlama, deyişmə, bayatı yaşadan ustad, el sənətkarlarımız olub və var, Saz! Səninlə ülfət bağlayan, elimizi-obamızı dolaşan, elin şad günündə sənin gücünü sözlə ucaldan ustad aşıqlarımıza: Qurbaniyə, Tufarqanlı Abbasa, Aşıq Alıya, Ustad Ələsgərə, Azaflı Mikayıla, Aşıq Hüseyn Cavana, Aşıq Hüseyn Saraclıya, Dədə Şəmşirə, Xındı Məmmədə, Ədalətə, Kamandara, Məzahir Daşqına eşq olsun, Saz! Onlar sənin sayəndə ad-san qazanıblar, SAZ!

Kərəmin Alvız dağından gələn naləsi, Mənsumun nakam məhəbbəti, Qəribin vətən həsrəti, Zöhrənin Tahir intizarı, Cəlalın yanıqlı laylası sənin tellərində dinir, danışır, Saz! Ustad barmaqları gəzən pərdələrində qeyri-adi məhəbbət, əyilməyən vüqar, mənalı gülüş, qeyrət, ülfət, dostluq, nəciblik, müqəddəsləşir, Saz! Təbii duyğular, coşqun ilhamlar, ülvi sevgilər, əhd-peymanlar sədəfli sinəndə canlanır. Ulu sənətkarlarımızın sənət süzgəcindən süzülüb gələn «Yanıq Kərəmi», «Keşiş oğlu», «Baş sarıtel», «İrəvan çuxuru», «Yurd yeri», «Göyçə gölü», «Dilqəmi», «Ruhani», «Qəhrəmani» havalarını ürəksiz çalmaq bağışlanmayan günahdır, el sənətinə hörmətsizlikdir.

Bəmini bəm, zilini zil eyləyib, el-obanı oymaq-oymaq dolaşan sənətkarlarımız sənin havadarlığınla ucalıblar. Aşığın məsləhət yeri, ümid çırağı olmusan.

Gəl sarıl boynuma, a telli sazım,

Çıxaq yaylaqlara, el yada düşdü.

Gəzək oymaq-oymaq dağı, dərəni,

Çəmən yada düşdü, çöl yada düşdü.

Qoç Koroğlu düşmən üstünə gedəndə harayına çatmısan, arxa, köməyi olmusan, gen günündə şadlıq məclisində ruhuna dönmüsən. Hələ qıfılbəndlər, bağlamalar:

O nədir ki, tapılmadı əlacı?

O nədir ki, başmaqları narıncı?

O nədir ki, yarpaqlanmır ağacı?

Gəl bu dağın meyvəsini dər indi.

        Tərbiyə məktəbidir bunlar. Gərək hər hikmətdən baş çıxarasan, dünyanın min bir sirrini biləsən.

Biz müasir aşıqlarımızın dildə daha ötkəm olmaqlarını istəyirik. Çünki onlar da ictimai həyatımızda baş verən bütün proseslərdə iştirak edirlər. Həm də bugünkü dinləyicinin daha tələbkar olduğunu yadında saxlamalıdır. Müasir aşıqlarımız, ustadlarımızın söz-sənət çeşməsindən içməli, qəvvas kimi dəryalara baş vurmalı, dərinliklərdən ləl-cövhər çıxarmalıdırlar. Onlar klassik irsimizi, ustad aşıqlarımızı dərindən      öyrənə-öyrənə irəliləməlidirlər. Aşıq təbdən-təbə düşməli, dodaqlara şirin gülüş, təbəssüm bəxş etməli, ruha qida verməlidir. Bütün xalqların qədim folkloru olduğu kimi, Azərbaycan xalqının da uzun əsrlərdən bəri büllur bulaq suyu kimi bu günümüzə qədər axıb gələn, bu gün  də əzizlənən, sevilən aşıq sənəti dövlət qayğısı ilə dinamik sürətlə inkişaf edir. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatının aşıq sənətinin ən monumental janrı dastanlardır. Qəhrəmanlıq və məhəbbət dastanları xalqımızın mənəvi dəyəridir. Məhəbbət dastanları çox qədim tarixə malik folklor nümunəsidir. Azərbaycan xalq dastanları və nağılları tarixin süzgəcindən süzülüb gələn, ta qədim bünövrədən çox mühüm rol oynayan mənəvi sərvətimizdir. Mən hələ cavan çağlarımda aşıqları çıraqla gəzirdim. Ona görə ki, dastan gecələrində onların söylədikləri məhəbbət dastanlarında cərəyan edən hadisələr, aşiqin məşuqəsinə qovuşması, ərgənlərə haqq-tala tərəfindən göndərilmiş nurani dərvişlər vasitəsilə buta verilməsi «mən pay alan dərvişlərdən deyiləm, pay verən dərvişlərdənəm» deməsi  məni də buta axtarmağa həvəsləndirirdi. Aşıq millətin dilini, adət-ənənəsini bilən məclis mərəkədə ədəb-ərkən sahibi olan, Allahın güclü yaddaş bəxş etdiyi bəşər övladıdır. Məhəbbət dastanları əsasən, üç hissədən ibarət olur. Aşıq meydana girəndə ustadnamə ilə dastana giriş verir, sonra dastanın baş verdiyi məkandan, aşiqin məşuqəsinə yetişməsindən söhbət açır. Dastanın sonunda duvaqqapma- müxəmməslə tamaşaçıları intizardan qurtarır. Bu gün məni narahat edən odur ki, bizim müasir aşıqlarımız dastanlarımızı öyrənmirlər. Yaşlı aşıq nəsil dünyasını dəyişir, bildiklərini də özləri ilə aparırlar. Axı həyat davam edir. Məgər bu millətə dastan gecəsi keçirmək lazım deyil? Dastanlarımızı o qədər unudacağıq ki, bir də görəcəyik, başqa millətlərin dilində səslənir. Onda da yanımızı çimdikləyəcəyik, o da gec olacaq. Folklorşünaslığımızın tarixindən məlumdur ki, Sovetlər Birliyi dövründə ateizm, təlim-tərbiyə, etika və s. pərdəsi altında xalq dastanlarımız, nağıllarımız, deyimlərimiz təhrif olunur, ilkin variantından süni şəkildə uzaqlaşdırılırdı. XX əsrin 50-ci illərində belə bir haqsızlığa «Kitabi Dədə Qorqud» dastanı da məruz qalmış, bu möhtəşəm sənət abidəsinin mürtəce sənət kimi nəşri, tədqiqi və təbliği qadağan olunmuşdu. Şükürlər olsun ki, bu gün milli-mənəvi dəyərlərimizi yaşatmaq üçün, mədəniyyətimizin dünyəvi olmasına qayğı ilə yanaşılır, inkişafına ciddi fikir verilir. Bu gün aşıq sənətinə olan həvəs aşıqların festivalının Azərbaycanda keçirilməsi, gözəl şərait yaradılması buna sübutdur. Azərbaycan aşıqlarının qərb ölkələrindəki çıxışları aşıq sənətinin dünyəviliyindən, bu sənətə dövlət qayğısının isti münasibətindən xəbər verir.

Aşıq Aydın Çobanoğlu, Aşıq Ulduz, Kərəm Göyçəli, Qaracan Kərimli, Aşıq Əhməd və Aşıq Məhəmməd Sadaxlı, Aşıq İlham Aslanbəyli müasir aşıq  sənətini uğurla inkişaf etdirən aşıqlarımızdandırlar. Aydın Çobanoğlu haqqında çox eşitmişəm. Onun çaldığı «Yanıq Kərəmi» Kərəmin Qara Məliyə yağdırdığı nifrət duası idi.

Aşıq Ulduzun, Qaracanın məclisində çox olmuşam. Onların aşıqlıq sənətinə az-çox bələdəm. Lakin Kərəm Göyçəli ilə ilk dəfə görüşürdüm. Onun şagirdi Pəhləvanı da birinci dəfə görürdüm.

Aşıq Səməd İsgəndərov «Yurd yeri çal, Avdı dədə, yurd yeri» havasını elə məharətlə oxuyur ki, adam bir anlığa xəyalən  el-obaya gedir, yaylaqları, yurd yerini görür.      

        Aşıq poeziyasının bayraqdarlarından Aşıq Alının 210, Aşıq Ələsgərin 190 illik yubileylərinin dövlət səviyyəsində keçirilməsi dövlətimizin Aşıq sənətinə, onun inkişafına göstərdiyi böyük qayğının təzahürüdür.