Vətən oğlu

Vətən oğlu Xalq şairi Məmməd Araz

Yenə də şər qarışdı, yenə də axşam oldu,

Yenə çıraqlar yandı, vədə çatdı, şam oldu.

Hamı çəkildi getdi, evinə, eşiyinə,

Quşlar öz yuvasına, körpələr beşiyinə.

Mən qara günlü qaldım, dörd divar arasında,

Bir sızıltı başladı sinəmin yarasında.

Qara günlü olmuşam doğulduğum ilk gündən,

Qəlbim azad olmayıb heç vaxt dağdan, düyündən

Öz içimdə çəkmişəm dağdan ağır dərdimi,

Heç zaman görməmişəm sakit, fağır dərdimi.

Nizə kimi sancılıb ağrılar ürəyimə,

Nadanlar zəhər qatıb duzuma, çörəyimə.

Qara sədlər çəkilib arzuma, istəyimə,

Amma mətin olmuşam tərs sözə, tərs deyimə.

Dolu kimi yağıbdı şər-şəbədə üstümə,

Qəddarlar, qan içənlər hey durubdu qəsdimə.

Arzuların içindən arzumu oğrayıblar,

İlan dili böhtanlar içimi doğrayıblar.

Bax beləcə sərt keçib mənim gecəm, gündüzüm,

Fəqət bir an düşməyib kəsərindən haqq sözüm.

                             * * *

Təsəllimi buluddan, əsən yeldən alıram,

Dağların havasını yenə eldən alıram.

Düzülüb karvan-karvan, düzülüb qatar-qatar,

Hara düşüb yolunuz, buludlar, ay buludlar?

Mən də sizə qoşulub o dağlardan aşaydım,

O kimsəsiz yurdları yenidən dolaşaydım.

Qırçın-qırçın cığırla  çıxaydım «Ağbulağa»,

Bir doyunca baxaydım «İşıqlıya», «Çaldağa».

Baxaydım «Elyoluna», baxaydım «Alıçaya»,

Dərdimi, azarımı sıxaydım «Dəliçaya».

Yenə gedib keçəydim «Göyərçinli» dərədən

Yenə çaşır yığaydım bizim «Əyribərədən».

«Göyuçuqdan» adlayıb «Ağyalla» görüşəydim,

«Mırıqda» nəfəs dərib, «Çəkməliyə» düşəydim.

Görəydim «Çömçəbulaq», zümzüməylə axrımı,

«Ağdüzün» ağ günü tək qarçiçəyi çıxırmı?

«Çuxurbağa» boylanıb «Əzgənliyə» enəydim,

«Gurbulaqdan» su içib ata yurda dönəydim.

Əyiləydim, öpəydim hisli ocaq daşını,

Axtaraydım, tapaydım köhnə bıçaq daşını.

«Lalayurddan» adlayıb «Arxaşana» aşaydım,

«Salvartı» yaylağına şirin nəğmə qoşaydım.

Kəhər atın belində «Buzovyala» çıxaydım,

Əlimi günlük edib «Çınqıllıya» baxaydım.

«Qızılboğaz» yaylağı yaylaqların başıdı,

koroğlunun qılıncı «Qılıncyalın» qaşıdı.

«Əyriqarda» qar qalar bu ildən gələn ilə,

«Əriməzin» buz dağı əriyər gilə-gilə.

«Niyazdüşən», «Kəndyeri», bu da «Maraldərəsi»,

«Yalyurdda» qaqqıldaşır kəkliklərin fərəsi.

«Balabəyçuxurundan» «Kankanı» soruşaydım,

Çıxıb «Qorqudüzünə» güllərə qarışaydım.

Bu da «Pəriçınqılı», o da «Muradtəpəsi»,

Bu da «Xanlartaxtası», o da «Qafandərəsi».

Heyif! «Qısxançlıçuxur», «Qarnıyarıq», «Topağac»,

Gündüzü cənnət idi, aylı gecəsi-merac.

«Qaragüney», «Suluyer», «Aşağı, Ortac ada»,

«Qaraqumsal», «Daşdibi» qismət oldu xoryada.

«Dostalı» dərəsi də yaddan çıxmaz heç zaman

«Sacgahası», «Dəlikdaş», «Palantökən», «İtuçan».

«Məmmədalı» gölündən qızıl balıq tutaydım,

«Ağtəpə»nin döşündə bir gur ocaq çataydım.

«Arpa», «Buğdatəpəsi» hər təpədən ucadır,

Vallah, «Asvar» kahası qocalardan qocadı.

«Beşgünlükdə» beşcə gün dəryazla ot çalaydım,

«Maldaşdan» «Mirəhmədə» hamar cığır salaydım.

«Qaraçınqıl», «Çiçəkli», dərə quzey, dağ güney,

İndi qəribsəyibdi «Daşlıkaha», «Ağgüney».

«Gödəkdərə»dən keçib «Beşbulaq»a çataydım,

Yanğımı sərinlədib «Sudaşı»nda yataydım.

«Surçaqdaş»da sürüşüb «Şırran»da bənd alaydım,

Yol üstü «Ağqaya»dan bir kəllə qənd alaydım.

«Tərxannovu», «Sarıyer», sizdən əlim üzülüb,

Dərd, kədər muncuq kimi sinəm üstə düzülüb.

Darıxırmı görəsən «Yastıtəpə», Yastıyal»,

El yolu gözləyirmi «Qoruqyal»ın dostu yal.

Ay «Çobanəlləməsi», dünya yaman dağıldı,

Ötüb keçən çağlarım elə bil ki, nağıldı.

Görən «Hasar» məhləsi, məhlə kimi qalırmı,

Payızı qarşılayıb qışı yola salırmı?

«Yellicə», «Zoğallıbağ» taleyin hökmünə bax,

Qərib-qərib çağlayır, «Əlmərdan», «Arzubulaq».

«Qoşadaş», «Qoşakaha», necə dözür bu aha,

Məni yurddan edəni tapşırıram Allaha.

«Zorzorun» gur suyundan çırmanaydım, keçəydim,

Qalxaydım «Haçalıya», qar suyundan içəydim.

Çiçək üstə, gül üstə, inləyən bülbülə bax,

Qibləm «İşıqlıdağ»dı, səcdəgahım «Lələdağ»!

                            *****

«Üçtəpə», dağım təpə, yaşıl yaylağım təpə,

Bir sağalmaz dərd olub sənsizli çağım, təpə.

«Göbəkdaş» xanım daşım, bəlalar çəkdi başım,

Səndən ayrı düşəli selə dönüb göz yaşım.

«Yantəpə», «Yanıqtəpə» ürəyi sınıq təpə,

Görən indi necədi, «Qanqallı», «Qoruqtəpə?»

«Qızılqaya», «Salqaya», «Çopurqaya», «Balqaya»,

Xeyli vaxtdır alıblar «Qoşundaş»ı halqaya.

«Səmədölən», «Gendərə», çatmır sənə ün, dərə,

«Buzduğa» yolum düşə, yanğımı buz söndürə.

Ay qaya, «Dərinqaya», kölgəsi sərin qaya,

Çıxım qənşər yerindən elimi görüm, qaya!

«Düzdər»ə bax, «Düzdər»ə, orda saydım yüz dərə,

Bu yaz Novruz gülünü bizim gəlin, qız dərə.

«Suquyusu» suludur, ağzınacan doludur,

Mən yolumdan dönmərəm, yolum haqqın yoludur.

Eh! Nə ola dəyişə ab-havası dünyanın,

Bir dəfəlik kəsilə qan-davası  dünyanın.

Şimşək olub çaxaydım o dağların başında,

Nəğmələrim bitəydi gədiyində, qaşında.

Babamın torpağına qarışaydı torpağım,

Öz beşiyim olaydı başı qarlı «Çaldağ»ım.

Düzülüb karvan-karvan, düzülüb qatar-qatar,

Hara düşüb yolunuz, buludlar, ay buludlar?

Mən də sizə qoşulub o dağlardan aşaydım,

O kiməsiz yurdları yenidən dolaşaydım.

Yuxularda görürəm, doğma, ana kəndimi,

Zalımlar boyayıbdı qızıl qana kəndimi.

Diz çöküb ağlayıram yana-yana kəndimi,

Ya Rəbbim, kömək elə, gətir cana kəndimi,

Yadlardan, yağılardan qaytar mənə kəndimi.

Mən kəndimdən çıxmışam, kəndim məndən çıxmayıb,

Dağlar qərib olubdu, dağlar çəndən çıxmayıb.

Saçaq-saçaq sünbülüm hələ dəndən çıxmayıb,

Kəndin dərdi içimdə, o içimdən çıxmayıb.

Vətənli günlərimi Vətənsiz keçirirəm,

Xeyli vaxtdır dərdimi kağıza köçürürəm.

Xəyallar qanadında dağlara köç edirəm,

Yana-yana özümü beləcə puç edirəm.

Namərd insafsız oldu, yurdu-yuvanı satdı,

Naşı qəfil gülləni mənə tuşlayıb atdı.

Haramxorlar, oğrular mayama haram qatdı,

Sərvətimi taladı, gedib mənzilə çatdı.

Qapıma dərd gələndə xəbərsiz, birdən gəldi,

İldırım göydən düşdü, zəlzələ yerdən gəldi.

Şəvə kimi saçıma hər dəfə bir dən gəldi,

Səsim Arazı aşdı, harayım Kürdən gəldi.

Halallıqla ucalan, haqqı-sanı itirməz,

Torpaq halallıq sevir, torpaq haram götürməz.

Torpağa buğda əksən, torpaq arpa bitirməz,

Gül sevən gül gətirər, alaqanqal gətirməz.

Vüqarı dağdan aldım, dağ vüqarı əyilməz,

Xudpəsənd məclisində bir xoş kəlmə deyilməz.

Mənim halal süfrəmdə haram tikə yeyilməz,

Dağların sinəsində çalın-çarpaz dağ gördüm,

Ərikli yaylağında sönən min çıraq gördüm.

Göz açanda məhlədə bol bəhərli bağ gördüm,

Vətəni sevən kəsi hər vaxt üzü ağ gördüm.

Bir zamanlar dağlarda gənclik atını çapdım,

Məhəbbətin gücü ilə Fərhad tək qaya çapdım.

Enli kürək, ucaboy, pələng biləkli oğlan,

Qorxu, hürkü bilməyən bir qurdürəkli oğlan,

Qabağıma çıxanı asıb-kəsərdim, Allah,

Mənə naz edən qızın üstə əsirdim, Allah,

İçimdə baş qaldırdı sevgi, məhəbbət dəmi,

Eşqə düşdüm, nə düşdüm unutdum dərdi-qəmi.

Bir xoş gündə, saatda, aşiq oldum bir qıza,

Gözəl, boylu, buxunlu, gözləri xumar qıza.

Onun qələm qaşları bir gərilmiş kamandı,

Kiprikləri ox kimi, qəmzəsi can alandı.

Günə çıxsa o dilbər, günün gözü qamaşar,

Sərv boylu gözəli Ay görsə ağlı çaşar.

Gözəl kəklik onun tək yeriş yeriyə bilməz,

Hürkək ahu balası, hürkər ovsuna gəlməz.

Dodağı püstə-badam, yanağı dağ laləsi,

Atlını atdan salar gözünün piyaləsi.

Tər təzəgül kimidir aydan da nurlu üzü,

Ona heyran qalırdı ən zərif gülün özü.

Buxağı ağ dələmə, özü sanki mələkdi,

Gözləri alovlanır, gözəllikdə o təkdir.

Pilə kimi əndamı dələmə tək axırdı,

Çiyni üstən arabir süzgün-süzgün baxırdı.

İncədən incə belə, gümüş kəmər taxırdı,

Əlinə, ayağına daş xınası yaxırdı.

Sevdim belə gözəli, gözəl məni sevmədi,

Aramıza girdilər inadından dönmədi.

Mənə qəsd edənlərin çərxi geri çönmədi,

Çıraq söndürənlərin çıraqları sönmədi.

Çölüm xalqı yandırdı, içim özümü, Məmməd,

Namərd güclü mən zəif, kəsdi sözümü, Məmməd!

Yağı imansız oldu, tökdü gözümü, Məmməd,

İz saldığım məkandan sildi izimi, Məmməd!

O torpağın oğluyam, torpaq canımdı mənim,

Bulaqların saf suyu axan qanımdı mənim,

Dağları vüqarımdı, adım-sanımdı mənim.

Ürəyimi üzənlər üzüləcək bir zaman,

Ədalət süzgəcindən süzüləcək bir zaman!

***

Yaman qəribsəmişəm, dərə üçün, dağ üçün,

Darıxmışam o gözəl baxça üçün, bağ üçün.

Arzumun qanadında hey uçuram dağlara

Boylanıram bir anlıq ötüb keçən çağlara…

Yenə telimdə səkə «Yellicənin» sığalı,

Yenə başımda gəzə «Təzə bəyin» sağ əli.

Yığışaraq yenə mən bulaqlara çıxam bir,

Çiçəklərə, güllərə heyran-heyran baxam bir.

Dizlərimi qatlayıb buz sulardan içəm hey,

Otların arasından almagülü seçəm hey.

Ətirli ağuşuna atılam dağ gülünün,

Qönçə kimi açıla düyünü ağ günümün.

Boz sürülər yayıla «Seldərəsi» uzunu,

Dirsəklənib oxuyam: «Çoban qaytar quzunu»

Qarışa nəfəsimə torağayı nəfəsi,

Qulağımda bənd ala bildirçinin zil səsi

Dərdin-sərin əlindən balıq kimi çıxam mən,

Yapışam kəmərindən qəm-qüssəni yıxam mən.

Bir cumalar üstümə Qaraxanın itləri,

Papağımı tullayıb bir hürküdəm atları,

Qarışa gülüşlərim qızların gülüşünə,

Qonşu qızla gözləşib gedəydim görüşünə.

Söz tapmazdım deməyə, dilim topuq vurardı,

Mən bu yanda durardım, o, o yanda durardı.

Quş ürəkli olardım, birdən bizi görərlər,

Tutub qulağımızdan dərsimizi verərlər.

Minərdim «Dəvədaşı» məhmizləyib çapardım,

Bax beləcə içimdə mən rahatlıq tapardım.

Papağımı yan qoyub «Yar gəldi» oxuyardım,

Məhəbbət xalçasını qəlbimdə toxuyardım…

Yuxum ərşə çəkilir, yuxum perikir nədən?

Xəyalımda canlanır yenə o çöl, o çəmən.

Dərdimi daşıyıram gecə dağa, arana,

Elə bil duz basırlar qaysaq tutan yarama.

İçimdən haray qopur, nifrət yüklü bir haray,

Gözlərimin önünə gəlir o dam, o saray.

Daş-daş üstə qalmayıb üç yüz evli bir kənddə,

Yad nəfəslər toxunub dərdə düşüb bu kənd də.

Yaz da qəribdi burda, qış da qəribdi burda,

Dağ da qəribdi burda, daş da qəribdi burda.

Sinəsi cadarlanan ana torpaq ağlayır,

Tumurcuğun içində təzə yarpaq ağlayır.

Leylək də qaçqın düşüb, sığırçın da bu yerdən,

Elin igid ərləri qayıtmayır səfərdən.

Hanı qızlar-gəlinlər çıxmır bulaq başına,

Hanı ərgən oğullar gəlmir elçi daşına.

«Əlmərdan»ın gözünə kol-kos gəlib yığılıb,

Baxımsızlıq ucundan bulaq gözdən dağılıb. 

Ot basıb gözə dəymir «Novluya» gedən cığır,

Bulağın üz-gözündən Allah, kifirlik yağır.

Məscidi dağıdıblar, kəsilib azan səsi,

Həndəvərdə dolanır yad izi, yad nəfəsi.

«Arpatəpə» əriyib bambalaca olubdu,

Xiffətdən dözməyibdi solmaz güllər solubdu.

Quzulayıb məktəbin qüzey tərəf hasarı,

İtib-batıb babamın o müqəddəs məzarı.

Səngərxana ediblər güllü, çiçəkli düzü,

Qərinələr görmüşdü «Bədəlbəyin kümbəzi».

Yerlə yeksan olubdu tarix yaşlı ocaqlar,

Sahibini gözləyən gör nə qədər ocaq var.

Fikirlərim dolaşır gecə-gündüz dağ-aran,

Mən burda inləyirəm, ocaq orda nigaran.

Ulu babam o yurdda hünər dərsləri alıb,

Çayların gur suları həzin laylamı çalıb,

Zirvəsi qarlı dağlar nədən xəyala dalıb.

Həsrətim şırım-şırım sinəmdə düyün salıb,

İçimi dərd göynədir, Vətən qürbətdə qalıb.

Dərdim Vətən dərdidi, Vətən dərdi sağalmaz,

Vətən dərdi çəkənin ürəyində yağ olmaz,

Vətənin dağları tək yaraşıqlı dağ olmaz,

Vətənin yollarından mənim gözüm yığılmaz.

Mən Vətənin qoynunda imana-dinə gəlləm,

O müqəddəs torpaqda öləndə sakit ölləm.

İncidilmiş ruhlar qərib-qərib dolanır,

Hikkəm, kinim, nifrətim içimdə alovlanır.

Söndürüb kor qoyublar gur yanan ocaqları,

Gör nə hala salıblar bol bəhrəli bağları.

Dəmir dırnaqlarımla ələmişdim torpağı,

Ürəyimin qanıyla sulşamışdım o bağı.

Sübhün çırağı yancaq qalxardım yatağımdan,

Ulduzlar sayrışanda ayrılardım bağımdan.

İndi bağlar, baxçalar olub bizə göz dağı,

Cəlladlar, qaniçənlər zəhərləyib torpağı.

Burda əsir saxlayıb burda burun kəsiblər,

Kəsilmiş qulaqları məftillərdən asıblar.

Amansızlar, dırnağı kəlbətinlə çəkiblər,

Aman Allah, nə qədər alovlu göz töküblər.

Körpələri süngüyə burda taxıblar, burda,

Bayquşlar ulaşıblar, kefə baxıblar burda.

Uzun saçlı qızları saçlarından asıblar,

Haqq deyən dili kəsib, qəlblərə dağ basıblar.

Əllərindən mıxlanıb bu divara Fərəməz,

Onun iniltisidir qulağıma gələn səs.

Kürəyinə bağlanıb qaynar-qaynar samavar,

Ona qismət olubdu nə qədər işgəncə var.

Atəş açılan kimi susub onun hikkəsi,

Susub onun qəzəbi, batıb haraylı səsi.

Ancaq heç vaxt susmayıb, haqsızlığa nifrəti,

Azadlığa çağırdı, bəxti yatan milləti.

Hansı cəllad, qaniçən vermişdi bu fərmanı,

Hər tərəfdə axırdı günahsız insan qanı.

Hansı qəddar, başkəsən verdi ölüm hökmünü,

Çöldə çiçəklər soldu Fərəməz ölən günü.

Göylərin gözü doldu, Babəkim ölən günü,

Buludlar qan ağladı, İlhamım ölən günü,

Çaylar matəm saxladı, Hicranım ölən günü.

Başına döydü ana, saçını yoldu bacı,

İlahi, bir gözəlin endi gəlinlik tacı.

Göylər necə götürdü, Allah görən bu dərdi,

Bir ananın dilində nifrət ahı göyərdi:

«Bu fərmanı verəni tapşırıram Allaha,

Qürbətdə olanları qayıtmasın bir daha.

Günəşi günbatandan, ayı tərsinə çıxsın,

Ev-eşiyi dağılsın, suyu geriyə axsın.

Yurdunda, yuvasında görüm bayquş ulasın,

Anası haray salsın, vida laylası çalsın».

Ağ at hörükdə ölüb, qara köpək zəncirdə,

İndi xəcalət çəkir o hörük də, zəncir də.

Hörük atı saxlayıb, zəngir qara köpəyi,

Bax beləcə üzülüb yazıqların kəpəyi.

At o qədər yer eşib, dırnaq papışdan çıxıb.

İçimdəki soyuq dərd elə bil qışdan çıxıb

Torpağımız dardadır, torpağa kömək gərək,

Torpağın naləsini duyan mərd ürək gərək.

Bu torpağın oğluyam deyən cavanlar hanı,

Düşmənlərin qəddini əyən cavanlar hanı,

Ölməzliyə qovuşar igid öləndə, qardaş,

Hamını dərdə salar bəla gələndə, qardaş,

İgidlərim, ərlərim, qorxubilməz nərlərim,

Siz oldunuz ümidim, siz oldunuz and yerim.

Torpağı qorumayan anasını qorumaz.

Qeyrəti olmayan kəs heç hansını qorumaz

Arzumuz, istəyimiz azadlıqdır, torpaqdır,

Bizi susduran olmaz, bizim səsimiz haqdır.

Oyaqsan eşit, qardaş, yatmısan oyan, qardaş,

Vətənin keşiyində mərdanə dayan qardaş,

Bizdən imdad istəyir Xocalının harayı,

Vaqifin məqbərəsi, Xanqızının sarayı.

Bizdən imdad istəyir «Malikəcdər» türbəsi,

Hikkəsindən daş oyan «Bərgüşadın» gur səsi.

Bizdən imdad istəyir Ağdamın «İmarəti»,

Sözümün sərkərdəsi, Füzulinin sənəti.

Bizdən imdad istəyir Murovdağın vüqarı,

Cəbrayılın hicranı, Zəngilanın qubarı.

Bizdən imdad istəyir, isti yayı, sərt qışı,

Çadırlarda yaşayan körpələrin baxışı.

Bizdən imdad istəyir səngərli «Səngər» dağı,

Bir gözü qan ağlayan Azərbaycan torpağı.

Sazından ayrı düşüb sazlı, sözlü Göyçəmiz,

Qaytaraq Ağbabanı, qaytaraq Göyçəni biz.

Gözləri yolda qalıb «Vedinin yanı, dağlar»,

Elimizin dayağı, ürəyi, canı dağlar.

Doğma Zəngəzurumda silinməz izim qalıb

Hər bulağın başında söhbətim, sözüm qalıb.

Ürəyimi göynədir ana yurdun ağrısı,

İçimi sızıldadır gözdən axan qanlı su

Qolları qələm vuran, barmaqları sındıran!

Yurdumun övladını diri-diri yandıran,

Vəhşilərin şəhşisi, qulaq kəsən nadanlar,

Yerdə qalmaz bu qisas, bir də günahsız qanlar.

Dönəcəyəm o yurda, bunu inamım deyir,

Təmiz vicdanım deyir, damarda qanım deyir.

Yenidən nurlanacaq yurdumun axşamları,

Yenidən bərq vuracaq nimçədə toy şamları.

Açılacaq o sərin bulaqların gözləri,

Lalə, nərgiz, yasəmən bürüyəcək düzləri…

* * *

Vətən bizə oğul deməz, ona candan pay verməsək,

Torpaq bizdən üz döndərər, harayına hay verməsək.

Babaların goru çatlar, düşmənlərə vay verməsək,

Şahin-şonqar meydan açar qartal kimi qıy verməsək,

Əsgərlərim qalib gəlməz onlara ox-yay verməsək,

Məmməd Araz!

Duyğularım təzələnir, el-obanı şən görəndə,

Doğma Vətən torpağını səfalı gülşən görəndə.

Vüqarıma vüqar çatmaz, dağlarımda çən görəndə,

Ürəyimə təpər dolar, qardaş səni «Sən» görəndə,

Gözlərimə işıq gələr, dostu dosta tən görəndə,

Məmməd Araz!

Çox şükür ki, gündən-günə saflaşırıq, paklaşırıq,

İçimizdə həyat eşqi, dərə keçib, dağ aşırıq,

Elimizin dərd-sərinə qaynayırıq, qarışırıq.

Yurdu azad görmək üçün gecə-gündüz yarışırıq,

Bu Vətənə, bu torpağa necə gözəl yaraşırıq,

Məmməd Araz!

Gərək bir də unutmayaq başımıza gələnləri,

Nifrət ilə yada salaq bir bədəni, bir ürəyi,

iki yerə bölənləri.

Unutmayaq Vətən üçün candan keçib ölənləri,

Qurd ürəkli, sal kürəkli, dağ sinəli, qorxubilməz,

Geri dönməz igidləri!

Məmməd Araz! Məmməd Araz!