Sözün sehri

Sözün sehri

Sözdə hünərə bax, cəsarətə bax,

Məhəbbət qalası alınır sözlə!

Sevdiyin o şikar ahu olsa da,

Tutulub qəfəsə salınır sözlə.

Dodaqdan süzülən bal kimidi söz,

Eşqin qıfılı da sözlə açılar.

Haqqa doğru gedən yol kimidi söz,

Haqdan haqq yoluna şəfəq saçılar.

Söz var deyiləndə qəlbinə yatar,

Söz də var məlhəmdir çarəsiz dərdə.

Söz də var insanı zindana atar,

Bir sözün hökmüylə məhv olar şər də.

Könül sındıran da tikanlı sözdü,

Söz yıxan evləri düzəltmək çətin.

Düzün boy-buxunu əzəldən düzdü,

Əyrini düzəldib düz etmək çətin.

Sənə söz deməyim düz olmaz, gülüm,

Söhbət də sənindi, söz də sənindi.

Əhd- peyman heç vədə pozulmaz, gülüm,

Çox şükür, düz yolla gedirik indi.

Yarın kefini də yaxşı söz açar,

Cəhd edib ayaqlaş bu həyatla sən.

Yöndəmsiz sözlərdən söz özü qaçar,

Sözünü cilala ləyaqətlə sən.

Sözün tutarlı, yerbəyerində olması, mənası, məzmunlu deyilişi, qəlbə yatması böyük səriştə tələb edir. Söz baldan şirindir, zəhərdən acı, söz qılıncdan itidir. «Qılınc yarası sağalar, söz yarası sağalmaz, ilbəil qövr edər»,- deyib aqillərimiz. Söz dünyanın tacı olan qızıl-gümüş, ləl-gövhər yataqıdır, onu tapıb üzə çıxarmaq, xalqa bəxş etmək qüdrətli qələm sahiblərinin işidir. Qızılın sərrafı zərgər, mərcanın sərrafı qəvvas, sözün sərrafı şairdir.

İlahi sözləri tapıb nizama düzmək çox da asan deyil. Bütün gözəllərdən gözəldir söz. Sinələri bəzəyən, çöhrələrə təbəssüm bəxş edən dəyərli, qiymətsiz daş-qaşdır, söz.

Böyük Fizuli demişkən:   Xəlqə ağzın sirrini hər dəm qılır izhar söz,

Bu nə sirdir kim, olur hər ləhzə yoxdan var söz.

Olmayan qəvvasi-bəhri-mərifət arif deyil

Kim, sədəf tərkibi-təndir, lölöi-şəhvar söz.

 

Xoş məramlı söz var, bəd məramlı söz var, doğru söz var, yalan söz var. Ulularımız həmişə insanlara düz danışmağı tövsiyə edib.

Yalan kəlmə desən dilim,

Doğranasan dilim-dilim.

Dədə Ələsgər:                    Doğru söylə, sözün çıxmasın qələt.

El deyimində:                        Hoha var dağa qaldırar,

Hoha var dağdan endirər,

Biz dağın ucalığını ətəyindən tutmuş başına qədər süzürük. 

Səməd Vurğun:                 Binələri çadır-çadır,

Çox gəzmişəm özüm, dağlar.

Qüdrətini sizdən aldı

Mənim şerim, sözüm dağlar.

Ələsgər: - Dağın ədalətindən, hamıya eyni gözlə baxmağından söz açır.

Yoxsulu, ərbabı, şahı, gədanı,

Tutmaz bir-birindən aralı dağlar.

Sözlə dağı dost eləmək olar.

«Novruz və Qəndab» dastanından:

Mənim sağlığıma kim güman eylər,

Tubur boran halım çox yaman eylər.

Qarlı dağlar gündə nahaq qan eylər,

Yarı salar məndən aralı dağlar.

Arzu muradına çatmış aşıq dağların gözəl çağlarını sözlə qiymətləndirir.

Yağır yağışların qalxır dumanım,

Axır boz bulanlıq sellərin, dağlar.

İndən belə xoş səfalı çağındı,

Köçür, qonur, ağır ellərin, dağlar.

Xəstə Qasım:                      Duman, gəl get bu dağlardan,

Dağlar təzə bar eyləsin.

Nə gözlərim səni görsün,

Nə könlüm qubar eyləsin.

Dərənin dərinliyinə heyranlıqla baxıram.

Nəbi Xəzri:                           Dərələr, dərələr

Yaşıl-yaşıl dərələr.

Tər gülü-çiçəyi dərib ətrini həvəslə qoxlayırıq, buz bulaqların həzin zümzüməsinə canı-dildən qulaq asırıq, məcrasına sığmayan çayların coşqunluğunu görürük, böyük cahanı öz nuruna qərq edən günəşə, aya, ulduzlara mənalı-mənalı tamaşa edirik.

Lakin biz dağın ucalığına, vüqarına, dərənin dərinliyinə, vahiməsinə, gülün, çiçəyin zərifliyinə suyun şəffaflığına, şehin büllurluğuna, günəşin böyüklüyünə, dənizin maviliyinə vurulmasaq, o müqəddəsliyi duya bilmərik.

Xoş məramlı sözlər insanın ovqatını yüksəldir.

Kimsənin qəlbinə çalış toxunma,

Könül bulandırmaq cəsarət deyil.

Qartal tək həmişə ucalıq axtar,

Bayquşun niyəti xoş niyət deyil.

Bəd xəbər insanın əhval-ruhiyyəsini təlx edir.

Abbas ağlar zarı-zarı,

Getməz könlümün qubarı.

İlqarından dönən yarı,

Tanrı tez bazar eyləsin.

            Təbii duyğular, coşqun ilhamlar, ülvi sevgilər, əhdi-peymanlar, qeyri-adi məhəbbət, əyilməyən vüqar, mənalı gülüş, qeyrət, ülfət, nəciblik, dözümlülük sözlə canlanır, müqəddəslənir.

Təbiətə xor baxanlara, gözəlliyi məhv edənlərə qarğış xarakterli söz deyiblər bizdən əvvəlkilər:

Əlləri qurumuş bədəsil xoryat,

Eləmi dərərlər yaz bənövşəni?

            Əyilməz vicdanın böyük heykəli.

Kərəmin Alvaz dağından gələn naləsi, Mənsumun nakam məhəbbəti, Qəribin Vətən həsrəti, Zöhrənin Tahir intizarı, Cəlalın yanıqlı laylası sözlə xalqa çatdırılır.

            Yar yolunda aşiqin çəkdiyi əzab-əziyyət, ölümlə üzləşməsi məqamında belə insanların canını alan Əzraildən inciməməsini anasına sözlə çatdırır.

Əzrayılı qanlı tutmasın anam.

Məni bir kirpiyi peykan öldürür.

Məclis-mərəkədə az danışmağı, dilin cilovunu buraxmamağı tövsiyyə edib aqillərimiz.

Böyük Nizami deyişməsindən:

Boş, mənasız sözlər kimə gərəkdir,

Kim belə sözləri dinləyəcəkdir?

Ustadlarımız məsləhət görüb ki:

Dindirəndə kəlmə-kəlmə cavab ver

Görən desin bərəkallah, yaxşıdır.

Sözün sehri, sirri, möcüzəsi tükənməzdir.

Əvəz Mahmud Lələdağ